Kinderspel

Omdat gistermiddag het zonnetje doorbrak, besloot ik een wandelingetje te gaan maken in onze hofstad. Te lang al had ik binnen zitten kniezen. Mijmerend over hoe het nu met de wereld verder moet na de val van het kabinet – ik houd er van om problemen in zo’n breed mogelijk perspectief te bezien – werd mijn aandacht getrokken door een gesnater en geschreeuw van kinderstemmen. Het bleek afkomstig van een kinderspeelplaats bij Basisschool De Kameleon.
“Nietes” hoorde ik een meisjesstem gillen.
“Welles” riep een jongetje.
Nieuwsgierig liep ik naar het pleintje en ging op mijn tenen staan om over de manshoge muur te kijken. Ik zag en hoorde een drukte van belang. Overal waren kinderen aan het rennen en vooral springen. ‘Het is maar goed dat er een muur omheen staat’ dacht ik, ‘dan hebben de gewone mensen er tenminste geen last van’.
Over het hele plein waren de kleintjes bezig met springen. De een maakte sprongetjes naar voren, de ander opzij en sommigen zelfs naar achteren. Het was echt een koddig gezicht. Zou dit een nieuw spelletje zijn?
“Die was niet van jou”, hoorde ik een jochie blèren.
“Echt wel, Stef”, schreeuwde een meisje terug nadat ze een raar sprongetje had gemaakt en achterom keek.
“Mooi niet, Jolande, het was de mijne”, krijste het jochie op zijn beurt.
Langzaam maar zeker werd het spel me duidelijk. Ze probeerden allemaal over hun eigen schaduw heen te springen. Maar het wilde ze maar niet lukken.
“Probeer jij het nou ook eens, Sybrand”, schetterde een jongetje dat Diederik heette.
“Doe het lekker zelf” riep hij terug.
“Kom op Emile, doe nou mee” joelde een jongetje tegen een dik kind dat vast nooit werd gekozen als er voetbalteams moesten worden gemaakt.
“Nee Alexander, ik speel dat stomme spelletje niet”, brieste hij terug.
Het was een aandoenlijk gezicht om al die kinderen zo lekker bezig te zien. Juist toen ik besloot door te lopen, zag ik ver weg, in een donker hoekje van het plein, een jongetje staan huilen. Hij stond helemaal achteraf en had een pop in zijn handen waar hij met grote, angstige ogen naar keek. Hij hield het ding zo ver mogelijk van zich af. En opeen zag ik het: het was een zwarte pietenpop. Niemand speelde met hem. Nu moet ik er wel bij zeggen dat dit huilende jongetje er ook wel vreemd uitzag, met z’n rare geblondeerde kuif. Wat kunnen kinderen toch wreed zijn. Als je er ook maar een beetje anders uitziet, moeten ze je niet. 

Er trok een donkere wolk voor de zon en het spel was afgelopen. Gedesillusioneerd liep ik naar huis, mijmerend hoe het nu verder moet met de wereld. 

Geloof verzet bergen onzin

André Gide,, 1869 – 1951

Op de bovenste plank achter een vergeeld keukendeurtje staat een rieten mandje - bekleed met een roodwitte theedoek - waarin twee aardappels angstig tegen elkaar aanliggen. In afwachting van hun bestemming speculeren ze bezorgd over hun toekomst. Ze zijn de twee laatst overgeblevenen uit een zak van tweeënhalf kilo Opperdoezer Ronde, een bijzonder smakelijk en voedzaam ras dat alleen wordt verbouwd in de omgeving van het Noord-Hollandse dorp Opperdoes. Ze waren er getuige van hoe de afgelopen week, dag na dag, hun soortgenoten twee bij twee uit het mandje verdwenen tot ze uiteindelijk getweeën overbleven. Maar het is nu alweer 10 dagen geleden dat het keukenkastje voor het laatst werd geopend. 

Wie de Opperdoezer Ronde een beetje kent, weet dat het geen klaaglijk ras is. Integendeel, alle Opperdoezers hebben een opgeruimd karakter. Ze zijn stuk voor stuk trots op hun mooie vliesdunne, gele schil en maken zich niet druk om hun wat onregelmatige ovale vorm. ‘Ze nemen ons maar hoe we zijn’ is hun lijfspreuk. Ze danken deze zelfverzekerdheid en blijmoedigheid aan een levensovertuiging die is gestoeld op twee peilers: hun standvastig geloof en de wetenschap dat ze van alle rassen de meest verfijnde smaak hebben.
Weinig mensen zijn op de hoogte van het Opperdoezer geloof, terwijl de mens daarin toch een hoofdrol vervult. Het complete ras, niet één uitgezonderd, is er van overtuigd dat de menselijke maag voor elke gelovige een hemelse eindbestemming is waar een eeuwig en zalig leven wacht. Dat de waarheid anders is, maakt voor het geloof natuurlijk niets uit. 
Nog minder mensen begrijpen hoe ze aan de kennis over hun delicate smaak zijn gekomen. ‘Ze eten immers elkaar niet op?’ is een vaak gehoorde vraag. Algemeen wordt nu aangenomen dat dit ras beschikt over een ‘collectief bewustzijn’ dat is verbonden met het onze. 

  

“Wat is er toch aan de hand?” mijmert Klaas. Hij is de grootste van de twee en ligt rechts van Pim.
“Waarom moet ons dit nu treffen?” klaagt Pim tegen zijn broer. Dat ze nog altijd samen zijn is een groot wonder. Ze komen uit een gezin met 6 kinderen. Na hun geboorte hebben ze een lange weg afgelegd, maar door louter toeval zijn ze altijd samen gebleven. Tijdens al hun hachelijke avonturen – de tocht door de donkere ingewanden van de oogstmachine, de benauwdheid onder de berg soortgenoten in de schuur, het holderdebolderen over de lopende band, de enge val in de plastic zak, het eindeloze wachten op kopers in de groentezaak – hadden ze steun aan elkaar. Klaas is altijd de sterkste van de twee geweest. Vaak moedigde hij zijn broer aan om vol te houden. “het leven is geen pretje, maar houdt vast aan je geloof!”, zei hij tegen Pim. En hoe gelukkig waren ze samen toen ze zagen hoe de rimpelige hand van oma Van Eik hun zak in haar boodschappenkar legde. Ze waren er zeker van dat een einde gekomen was aan hun beproevingen en dat ze spoedig hun hemelse eindbestemming zouden bereiken. Maar het verhaal nam een heel andere wending. Het werd zelfs Klaas zo langzamerhand droef te moede, want het keukenkastje bleef dag na dag gesloten.

Toen oma Van Eik thuis kwam met haar zak Opperdoezer Ronde liet zij zich eerst vermoeid in een stoel zakken om even bij te komen van de vermoeienissen. Anna – zo luidt haar voornaam – was al 88 jaren oud en niet meer zo kwiek ter been. Dat weerhield haar er niet van de lange tocht naar de groenteboer te maken, die twee straten verder was gevestigd dan de supermarkt. Haar voorkeur voor Opperdoezers had zij geërfd van haar moeder die – hoewel wonende in Heerhugowaard – elke maand naar een boer in Abbekerk fietste, alwaar zij een halve mud Opperdoezer Ronde kocht. Vanaf haar 10e jaar mocht Anna haar moeder op deze barre tocht vergezellen. Na haar 18^e verjaardag nam zij zelfs de gehele verantwoordelijkheid op zich voor de maandelijkse bevoorrading en toog voortaan alleen naar Abbekerk. 

Op een dag in 1933 kwam zij op de terugtocht een jongeman tegen, die Karel bleek te heten. Vlak voor Heerhugowaard kwam hij naast haar fietsen en bood aan om de zware zak aardappelen van haar over te nemen. “Mooi niet” - zei Anna achterdochtig– “ en dan zeker met mijn aardappelen er vandoor gaan?”. “Hmmm, daar zit wat in” - antwoordde Karel - “maar mag ik dan wel met je meefietsen?” Anna vond dit antwoord wel sympathiek, maar als ze had geweten dat ze de komende 50 jaar met Karel zat opgescheept, had ze zeker nee gezegd. Maar ze wist dat niet en zei: “Mij best, als je maar voor me gaat rijden”.

Niemand kon bevroeden dat deze kleine gebeurtenis een kwart eeuw van liefdeloosheid, drankzucht, ontrouw, bedrog en armoede zou inluiden. Nee, Anna is nooit gelukkig geweest met Karel en zijn mooie praatjes. Nooit konden ze samen eens rustig genieten van ‘O ewiges Feuer, o Ursprung der Liebe’ – Anna’s lievelingscantate van Bach - , nooit speelden zij gezellig ‘Mens erger je niet’ met familie of vrienden, nooit gingen zij eens naar het theater of naar een muziekuitvoering, nooit kropen zij ’s avonds gezellig tegen elkaar aan op de bank met een schaaltje pinda’s, nooit bespraken zij de toekomst, nooit debatteerden zij over het geloof waar Anna zoveel steun in vond, nooit kreeg zij een complimentje van Karel, om over een bloemetje nog maar te zwijgen. Karel was slechts geïnteresseerd in vrouwen, drank, culinaire lekkernijen en zichzelf . De hele gemeenschap sprak er schande van, zoals zo vaak gebeurt op het platte land. 

Op een dag toen Karel weer eens laveloos het dorpscafé uit kwam, werd het dominee Kuipers te veel en riep Anna ter verantwoording. “Het is God en ons allemaal een doorn in het oog dat je jouw man niet in de hand hebt. Hou hem toch eens binnen en leer hem de Liefde kennen! Schenk hem kinderen en hij zal veranderen!”, zei hij streng. Zonder de Opperdoezer Ronde was Anna op dat moment zeker van haar geloof gevallen door deze onheuse vermaning. Maar omdat zij zeker wist dat zonder het bestaan van een Schepper er geen aardappel kon groeien die zoveel eetlust en welbehagen onder de mensen bracht, bleef zij in Gods handen en kinderloos. En ze wist natuurlijk ook wel dat dominee Kuipers maar een gewoon mens was, die Bintjes at. Toen zij Karel op een goede dag dood op de grond voor de tafel vond, trok zij een lange neus naar dominee Kuipers en verhuisde naar Amsterdam, alwaar zij een eenzaam, sober, godsvruchtig en gelukkig leven leidde.

Oma Anna van Eik stond moeizaam op uit haar stoel. Het werd tijd om haar boodschappen eens op te ruimen. Ze neuriede een vrolijk wijsje terwijl ze de aardappels voorzichtig in het rieten mandje op de roodwitte theedoek legde. Voor elk exemplaar had zij een lief woord over: “Ach, wat heb jij een schattig kuiltje in je wang” of “Wat een lieve oogjes heb jij toch” of “Oh jee, jouw schilletje laat al een beetje los, dus ik zal jou maar bovenop leggen”. Elke aardappel werd geteld, van een naam voorzien, eerbiedig toegesproken en door haar rimpelige handen teder gestreeld. “Wat heb jij een mooie platte buik”, had ze tegen Klaas gezegd, die er een kleur van had gekregen, wat gelukkig door niemand werd opgemerkt. En Pim had ze langdurig met haar wijsvinger over zijn puntige hoofd geaaid. “Jullie zijn met z’n zestienen, genoeg voor ruim een week”, zei ze tenslotte en sloot het keukenkastje.

Het was de gelukkigste week uit het leven van Klaas en Pim geweest. De omstandigheden waren dan ook ideaal: een heerlijk temperatuurtje van 7 ° Celsius, een gortdroge lucht en volledige duisternis. Ze konden zich geen beter voorportaal wensen in afwachting van hun naderende hemelgang. Elke dag, precies om vijf uur ’s middags, werden ze verblind door het licht en zagen hoe twee van hun lotgenoten door twee oude, goddelijke  handen ten hemel werden gedragen. Als de duisternis weer was ingevallen, hoorde je altijd wel een achterblijver opgetogen roepen: “Morgen ben ik vast aan de beurt”. Het leek allemaal zo mooi. Klaas en Pim hadden zich helemaal niet druk gemaakt over het feit dat zij nu juist als laatste aan de beurt waren. Integendeel, ze lagen er immers prima bij en alles ging volgens schema. Er waren zeven dagen verstreken en die ene, laatste dag genoten ze nog van de stilte en de duisternis. Toen de volgende dag het deurtje gesloten bleef, waren ze teleurgesteld, maar niet verontrust. “Ze is waarschijnlijk een dagje uit eten”, had Klaas bemoedigend gezegd. En weer een dag later zei hij nog hoopvol tegen Pim: “Ach, ze is gewoon een weekendje weg”. Pim had niet meer geantwoord.

“Kijk nu toch eens hoe ik er bij lig!”dreint Pim tegen zijn broer. “Ik wou dat ik nooit met je mee was gegaan”.
“Zanik niet zo”, antwoordt Klaas geïrriteerd. “Ik ben misschien nog wel slechter af. Moet je kijken hoe lang die ene uitloper van mij al is. En ik heb er meer dan jij!”
“Maar jij hebt niet zo’n droge en rimpelige huid als ik.”
“Misschien niet, maar ik voel de schimmel al op mijn platte buik.”
“Oh nee hè, kan je niet een stukje opschuiven!” krijst Pim.

Ach, wat is dit toch voor een harteloze wereld waarin twee Opperdoezers zich alleen maar om het hardst over hun uiterlijk beklagen en niemand zich zorgen maakt over Anna’s lot.  
 
 

Openingszin

Dit is een beroerde openingszin. Ik kan er niet om heen: ik ben gewoon slecht in openingszinnen. Groot is het aantal mensen dat mijn stukjes terzijde legt na het lezen van mijn eerste zin. Ik werk er wel aan, maar het wil maar niet lukken. Het gevolg van dit gebrek is groot: talloze kostelijke verhalen gaan verloren. 

Ik zou kunnen berichten over het dorpje Waalst. Wat daar gebeurt is alleszins de moeite van het vermelden waard. Burgerlijke ongehoorzaamheid, fraude, schijnheiligheid, spanning, overdreven burgerzin, intolerantie, verslavingszucht, misdaad en ja, zelfs onmogelijke liefde speelt een rol in deze bijzondere geschiedenis. Wat ontbreekt is een goede openingszin.

Maar ook de lotgevallen van Kees, Henk, Erik en Hans zijn interessant genoeg voor een novelle. Hun strijd tegen de nieuw ingetreden SBS 6-burgerlijkheid, hun onvoorwaardelijke vriendschap, hun gevecht tegen oppervlakkigheid en leugenachtigheid, hun zoektocht naar de waarheid, hun afkeer van patriottisme en vreemdelingenhaat vormen de ingrediënten voor een ouderwets moderne vertelling. Maar ja, hoe begin je?

Terwijl ik moedeloos achter mijn laptop zit, komt mijn zoon de kamer binnenstormen.
“Pap, jij hebt toch dat boekje van Nescio in je kast staan? ‘De uitvreter’ heet het geloof ik. Ik moet het lezen voor mijn lijst.”
Ongelovig kijk ik hem aan. Niet omdat hij plotseling geïnteresseerd lijkt in mijn helden van vroeger – hij heeft een broertje dood aan lezen en leest alleen omdat het moet - maar omdat hij juist naar dit boekje vraagt. Zou hij voelen waarmee ik worstelde? Is het zijn bedoeling mij op weg te helpen?
“Paahap….zeg nou even waar het staat!”, zegt hij ongeduldig.
Ik sta op, duw hem opzij en pak het uit de onderste rij boeken. Natuurlijk weet ik precies waar het staat. Ik sla het open en lees hardop: "Behalve den man, die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter." Vol verwachting kijk ik hem aan, in de hoop een sprankje interesse of misschien zelfs wel enige vorm van bewondering van zijn gezicht te lezen.
“Nou, dat begint al lekker”, zegt mijn zoon sarcastisch.
“Weet je wel dat dit de beroemdste openingszin uit de Nederlandse literatuur is!”, roep ik verontwaardigd.
“Nou, nog nooit van gehoord. Daar kan je vandaag de dag niet meer mee aankomen, met zo’n taaltje. En zo langdradig allemaal!”. Brutaal trekt hij ‘De uitvreter’ uit mijn handen en loopt snel de deur uit, bang dat ik nog iets terug zal zeggen.

Onthutst keer ik terug naar mijn laptop. In nauwelijks een halve minuut is me duidelijk geworden dat het goed vertelde of geschreven verhaal uit de mode is. Wat zit ik mij druk te maken over een openingszin terwijl niemand meer geïnteresseerd is in een klassiek verhaal met een begin, middenstuk en ontknoping. Waarom zou ik nog schrijven over Waalst, of over Kees, Henk, Erik en Hans? 

Om deze moedeloze gedachten wat te verdringen open ik mijn Facebook pagina en lees een paar berichten. Mijn dochter schrijft: “kindertjes  bij oma en opa,ben doodop,  ff chillen”. Mijn zus laat weten wat de pot schaft vanavond: “vanavond lekker shoarma eten”. Mijn goede vriend Gerben kan het nog korter: “Bijna weekend!!!!!!”

Ach, die openingszin was zo slecht nog niet. Ik sta op en loop de trap af. Ik hoor mijn kleindochters schateren. Mijn vrouw zegt: “Je zus heeft gebeld en vraagt of we shoarma komen eten”. Ik krijg geen tijd om te antwoorden, want mijn telefoon gaat. “Het wordt een prachtig weekend, zullen we morgen gaan vissen?”. Het is Gerben.
‘What the fuck’ denk ik in stijl en stem toe. Zoveel verhalen…..er is geen beginnen aan.